mudar as palabras non muda a realidade

Xa teño dito que a lección de sapiencia de Mia Couto que se titula “os sete sapatos sujos” é como o meu libriño de cabeceira. Teño moito que agradecerlle ao amigo que mo deu a ler. Pois ben un dese sapatos sujos é a idea de que mudar as palabras muda a realidade. Efectivamente esa é unha idea moi equivocada pero moi xeneralizada.

Desde o meu punto de vista hai catro variantes. A primeira correspondese con aqueles/as que pensan que utilizando palabras máis “potentes” as accións tamén o son. E propio de xente nova, todos/as pasamos por iso. Así algúns/as cren que en lugar de facer algo para acabar co paro, o que compre é “loitar” contra o paro, aínda que iso se traduza ao remate en ir a unha manifestación ritual. Ao meu entender, é a menos perniciosa das variantes

A segunda variante é a de aqueles/as que se apropian das palabras e lle dan un sentido completamente diferente. A moitos e a moitas de nós “férvenos o sangue” escoitando falar de liberdade, por exemplo a Esperanza Aguirre ou de democracia a Rajoy. Nese sentido a esquerda en xeral deixouse arrebatar estas palabras e non impediu que se lles dera outro significado. Mais mudar as palabras non significa mudar a realidade, e as actuacións de determinados gobernos xa as coñecemos por moito que agora falen de liberdade, democracia e/ou xustiza social.

A terceira variante ten que ver con esta mais é un pouquiño diferente. Consiste en apropiarse das palabras para baleiralas de contido. Tratase de usalas como un “reclamo” . As palabras forman parte do marketing para “vender” algo. No meu ámbito a penas hai proxectos de investigación que non inclúan as palabras “sustentábel”, “medio-ambiente”, “innovación”. ¿Que hai detrás delas ? No mellor dos casos nada. No peor , o contrario do que significan. Hoxe mesmo, vin a dúas persoas levando caixas de verdura e froita para un establecemento. Era evidente , porque ademais así o dicían as caixas, que eran de invernadoiro, producidas intensivamente coa metodoloxía da agricultura industrial. Si....pero no camión aparecía rotulado “ecoverduras” ( ou algo así).

A cuarta variante é aquela a que posiblemente se refire Mia Couto. Cando un se reclama algo, por exemplo : “somos a alternativa” para autoconvencerse de que é verdade. Mais non chega con mudar a definición , hai que mudar a realidade.

Eu levo anos matinando en como superar este problema do significado das palabras e , a verdade, non dou atopado solucións validas. Unha pode ser tratar de explicar o que significan cada unha delas para un. Ou engadir a coletilla “de verdade”. E dicir “democracia de verdade”, liberdade real”, etc. Mais iso lévanos aos interminábeis e bizantinos debates sobre: “ser mais ou menos de esquerda”; “ ser ou non ser nacionalista”; “ser ou non ser demócrata”.

Outra opción sería inventar novas palabras. Mais parece unha tarefa inxente e probablemente con poucas posibilidades de éxito a curto prazo. Sempre se pode intentar nalgún caso concreto.

Finalmente a min o que me parece é que debiamos ser máis descritivos. Explicar o que se quere dicir sen preocuparse de atopar unha palabra que o defina. Mais iso supoñería rematar cos slogans, coas frases feitas, coas ideas preconcibidas. E todo iso é moi útil para a nosa supervivencia, porque todos/as estamos a gusto con esas palabras que o mesmo valen para un roto que para un descosido. E dicir que cada un/ha fai a súa interpretación e non ten que contrastala cos demais agás en casos moi concretos. Por iso teñen tanto éxito os refráns. De todas maneiras se cadra o peor de intentar ser descritivo é que axiña serás alcumado de “aburrido” ou “plomo”

Pero, en todo caso, haberá que intentalo por distintos métodos porque, efectivamente, mudar as palabras non muda a realidade. Pero eu engadiría : isto é unha estratexia consciente. Cando a xente quer mudar a realidade e hai alguén que non quer facelo, unha das mellores estratexias é sen dubida mudar as palabras para aparentar que se fai o que quere a xente. Por iso hai que mirar a maneira de rachar con esta estratexia.